Pierre Combescot
Πετρούπολη: Η πόλη με τα δύο πρόσωπα
ΟΡΙΣΜΕΝΟΙ μυθιστοριογράφοι είναι άνθρωποι μιας πόλης, όπως ο Μπαλζάκ του Παρισιού, ο Τόμας Μαν της Λύμπεκ. Η πόλη του Ντοστογιέφσκι είναι η Αγία Πετρούπολη, με την αφηρημένη αρχιτεκτονική, και πολιορκημένη από τον κόσμο των πιο χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων.
Ο καθένας μας μπορεί ξαφνικά να επιθυμήσει μια πόλη και φυσικά οι συγγραφείς δεν εξαιρούνται από τον κανόνα. Πράγματι για τους περισσότερους συγγραφείς, μια πόλη, φανταστική ή πραγματική, ξεχωρίζει στον ορίζοντα του έργου τους. Οι πιο ανύπαρκτες πόλεις, όπως η Μπλέστον του Butor ή ακόμη ορισμένες λαβυρινθικές πόλεις του Μπόρχες, δεν είναι και οι πιο φανταστικές: Μια πόλη με γεωγραφική ονομασία μπορεί να φθάσει συχνά τα όρια του φαντασματικού και του παραισθητικού. Παράδειγμα: το Παρίσι του Μπαλζάκ ή η Βιέννη του Ντέντερερ. Θα μπορούσε κανείς να φτιάξει έναν ολόκληρο κατάλογο που θα περιελάμβανε τόσο τη Λύμπεκ του Τόμας Μαν όσο και την Τριέστι του Σβέβο.
Αλλά, ανάμεσα σε όλες αυτές τις πόλεις -πόλεις με πολύπλοκο σχέδιο, πόλεις κυκλικές, πόλεις αόρατες, κατασκευασμένες για έναν ειδικό σκοπό πάνω σε σχέδια ξεχασμένα, όπως η Καρχηδόνα του Φλωμπέρ- υπάρχει μια που αναδύεται, επιβλητική και μοιραία σε ένα μολυβί φως με τις επιβλητικές προσόψεις των παλατιών της, τα κανάλια της, τις προκυμαίες της, τα μακρινά νησιά στη σειρά πάνω στο ποτάμι, τις βιολετί λέπρες κρυμμένες πίσω από σοφές προσδοκίες, αυτή είναι η Πετρούπολη του Ντοστογιέφσκι: “Η πόλη η πιο αφηρημένη και η πιο συγκεκριμένη του κόσμου”. Η παγερή γεωμετρία των λεωφόρων της, με τα παλάτια και τα μνημεία της, έρχεται σε αντίθεση με την άμορφη αταξία των λαϊκών συνοικιών, με τα πολύπλοκα δρομάκια όπου πλανιέται η πιο σκοτεινή δυστυχία.
Πράγματι, πίσω από την απατηλή λάμψη όλου αυτού του αρχιτεκτονικού οικοδομήματος, η Πετρούπολη βρίθει από ένα έξαλλο πλέγμα παράξενων δρόμων, τόπων σκευωριών, μουχλιασμένων κτιρίων με δύσοσμες αυλές, κακόφημων κέντρων, οίκων ανοχής όπου ατιμάζονται τα παιδιά από κάθε είδους βρωμερά υποκείμενα.
Κανένας Ρώσος συγγραφέας δεν μπόρεσε να περιγράψει, καλύτερα από τον Ντοστογιέφσκι, την ανάποδη αυτή όψη της Πετρούπολης με το αναστρέψιμο ντεκόρ της, τόσο πρόσφορο στο σάπισμα της ψυχής. “Είναι δύσκολο να βρεθεί άλλος τόπος όπου η ανθρώπινη ψυχή να πιέζεται από τόσο μιασματικές, τόσο πένθιμες και τόσο παράξενες επιδράσεις όσο εδώ στην Πετρούπολη” θα πει ο Σβιντριγκάιλοφ στο Έγκλημα και Τιμωρία.
Από τον Διπλό Άνθρωπο, που είναι το δεύτερο από τα μυθιστορήματά του, μέχρι τον Αιώνιο Σύζυγο, περνώντας από τον Ηλίθιο, τον Έφηβο, το Έγκλημα και Τιμωρία, το μεγλύτερο μέρος του έργου του Ντοστογιέφσκι αντλεί τη δύναμή του από αυτόν τον κόσμο. Αυτό το σύμφυρμα πέτρας και δυστυχίας βαραίνει πάνω στη μοίρα των ηρώων του. Ολόκληρη η πόλη, μέχρι και το κλίμα της, ρυθμίζει το χαρακτήρα των γεγονότων και τις συγκρούσεις των μυθιστορημάτων του.
Εντούτοις, το ντεκόρ αυτό δεν είναι αποκλειστικότητα του Ντοστογιέφσκι. Ορισμένα στοιχεία, τα δανείστηκε από τον Γκόγκολ, και τον Πούσκιν. Ο Πούσκιν πράγματι, στον Μπρούτζινο Ιππότη, μας δείχνει ήδη την τρομακτική ανάποδη όψη της αυτοκρατορικής πόλης. Σε μια πλημμύρα, ο ήρωάς του Ευγένιος, βλέπει αυτό που ήταν πέτρες και υπερήφανα μνημεία να σκορπίζεται σε μια άμορφη οπτασία από ερείπια, από δοκάρια και φέρετρα που πλέουν στο Νέβα. Η έφοδος των νερών ελευθερώνει την πόλη από αυτό το πρόσχημα αρχιτεκτονικής που δεν ήταν παρά ένας κορσές και πίσω από αυτή τη σταθερή συμμετρία, ξαφνικά καταστραμμένη, αναδύεται η βαθιά πραγματικότητα, η κινητή της ύφανση, η αληθινή της βαλτώδης ουσία, που η πέτρα και τα πεζοδρόμια των προσδοκιών δεν μπορούν πια να χωρέσουν. Η Παλμύρα του Βορρά αντικαταστάθηκε από μια ακατανόητη πόλη που ξεπήδησε σαν αγαλλίαση από τα στάσιμα νερά των φιλανδικών ελών.
Η πόλη με τα δύο πρόσωπα δεν είναι το μόνο θέμα σχετικά με την Πετρούπολη που ο Ντοστογιέφσκι δανείζεται από τον Πούσκιν. Του παίρνει επίσης και αυτό της πόλης που τρελαίνει. Στη Ντάμα Πίκα, ο Χέρμαν, ο μοναχικός παίκτης που βασανίζεται από υπερηφάνεια και φιλοδοξία και που το πνεύμα του ταλαντεύεται στο χείλος της τρέλας, ετοιμάζει ήδη τον Ρασκόλνικοφ του Έγκλημα και Τιμωρία. Η Αγία Πετρούπολη είναι μια πόλη μισότρελων, θα πει ένας από τους ήρωες αυτού του μυθιστορήματος. Όπως ο σώφρων Γκολιάντκιν, ο ήρωας του Διπλού Ανθρώπου, συναντά στη γωνιά του δρόμου το σωσία του που θα τον χάσει, κάθε πρόσωπο του Ντοστογιέφσκι έχει και το άλλο του πρόσωπο. Έτσι, μπορούμε να ζευγαρώσουμε τον Ρασκόλνικοφ και τον Σβιντριγκάιλοφ , τον Πρίγκιπα Μίσκιν και τον Ρογκοζίν, τον Σταβρογκίν και τον Βερκοβένσκι και πολλούς άλλους ακόμα. Τότε, γιατί η πόλη που είναι, και γι’ αυτό δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, ένας από τους κύριους ήρωες αυτού του έργου, να μην έχει και αυτή το άλλο της πρόσωπο;
Στην πόλη και στην τοπογραφία της πρέπει να προσθέσουμε το κλίμα. Πράγματι, η Πετρούπολη ποτέ δεν ήταν πιο μοιραία για τους ήρωες του Ντοστογιέφσκι όσο την εποχή των Λευκών Νυχτών: “Ούτε μέρα, ούτε νύχτα, ούτε σκιά, ούτε φως”. Αυτές οι λευκές νύχτες που είναι κατά μίμηση των ελών, του Νέβα, συναφείς με την πόλη, διεγείρουν τα πάθη, βουτώντας τα μέσα σε μια ατμόσφαιρα καθαρτηρίου. “Το καλοκαίρι έφθασε και ο Βελτσάτνινοφ, απροσδόκητα, έμεινε στην Πετρούπολη”, έτσι αρχίζει ο Αιώνιος Σύζυγος. Όλα έχουν ειπωθεί, δεν υπάρχει πια τίποτε να προστεθεί, ούτε η σκόνη, ούτε η αποπνικτική ζέστη. Ο Πάβελ Πάβλοβιτς με το καπέλο του στολισμένο με κρεπ που βασανίζει σαν κακό όνειρο τον Βελτσάτνινοφ, διασχίζει ήδη τη λεωφόρο Νέβσκι στις μύτες των ποδιών. Δε μένει παρά να σπρώξει την πόρτα για να μπει. Μια από αυτές τις λευκές νύχτες ο Πρίγκιπας Μίσκιν κάθεται σε ένα παγκάκι του Καλοκαιρινού Κήπου και μια επίσης από τις νύχτες αυτές ανακαλύπτει στο δωμάτιο του Ρογκοζίν, πίσω από τις κουρτίνες της κρεβατοκάματας, το μαχαιρωμένο σώμα της Νασταζία Φιλίπποβνα τυλιγμένο μέσα σε ύφασμα βουτηγμένο στο κερί για να μν αποσυντεθεί από τη ζέστη.
Πέρα από τη συνοικία του τάγματος Ιζμαϊλόφσκι και της Μόικα, πέρα από το κανάλι της Αικατερίνης, μπορούμε να παρακολουθήσουμε βήμα προς βήμα τον ήρωα του Ντοστογιέφσκι να περιπλανιέται στους έρημους δρόμους, γεμάτους βρωμερές τρώγλες, με το ύποπτο αμυδρό φως των φαναριών μέσα στην ομίχλη… Γύρω του πλανώνται ελώδη μιάσματα ανακατωμένα με μια παράξενη μυρωδιά θανάτου.
Εντούτοις, από την άλλη πλευρά του Νέβα, ξεπηδά στον ορίζοντα η νήσος Βασιλιέφσκι. Το ντόμινο από κόκκινο σατέν και ο μαύρος λύκος του Αντρέι Μπιελύ βρίσκονται ήδη στο βάθος ενός σεντουκιού, μέσα στο δωμάτιο που είναι στολισμενο πένθιμα. Εκεί θα εμπνευσθεί το μεγάλο του μυθιστόρημα Πετρούπολη. Μ’ αυτόν, η πόλη θα γίνει μια ονειροπόλα ηρωίδα.
Copyright: Magazine Litteraire
Μετάφραση: Θεώνη Ρουσσοπούλου
- Πρώτη δημοσίευση: ΔΙΑΒΑΖΩ. Δεκαπενθήμερη επιθεώρηση του Βιβλίου. Τεύχος 131, 20/11/1985
Πηγή: timesnews.gr
