Τα μουσεία «σανίδες σωτηρίας» στο λοκντάουν;

Η Kunsthalle του Αμβούργου φιλοξενεί αυτή την περίοδο έργα του Τζόρτζιο ντε Κίρικο. Ο ιταλός ζωγράφος (1888-1978) άσκησε μεγάλη επιρροή σε κινήματα και καλλιτεχνικά ρεύματα κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, καλλιεργώντας μια μαγική πραγματικότητα. «Είναι ο ζωγράφος που απεικόνισε άδειες πλατείες, ο ζωγράφος του εφιάλτη της κοινωνίας», δήλωσε ο διευθυντής του μουσείου Αλεξάντερ Κλαρ μετά τα πολύ πετυχημένα διαδικτυακά εγκαίνια. Ίσως και για αυτό το λόγο να είναι και ο πιο κατάλληλος, για να παρουσιάσει κανείς έργα του την περίοδο αυτή, όπως αναφέρει. Κάτι που είναι βέβαια εφικτό, τουλάχιστον προς το παρόν, μόνο μέσω ίντερνετ…

Διαδικτυακή έκθεση Ντε Κίρικο στο Αμβούργο

Ο εγκέφαλος του παιδιού, 1914

Ο τίτλος αυτού του έργου του Ντε Κίρικο εγείρει ερωτήματα. Ο πίνακας δείχνει έναν γυμνό άνδρα και μπροστά του ένα κίτρινο βιβλίο πάνω στο τραπέζι. Κρατά τα μάτια του κλειστά σαν να θέλει να νιώσει τον παλμό του χρόνου. Ο Ντε Κίρικο (1888-1978) έδωσε μορφή στα λόγια του Νίτσε για την ύπαρξη και τη γλώσσα της έκφρασης των πραγμάτων. Ο ζωγράφος είχε σπουδάσει γερμανική φιλοσοφία στο Μόναχο.

Ο ετοιμοθάνατος κένταυρος, 1909

Ο Ντε Κίρικο αντλεί από τους ελληνικούς μύθους. Αυτός ο κένταυρος – μισός άντρας, μισός άλογο – είναι εξαντλημένος, τραυματισμένος, ανυπεράσπιστος. Λίμνες αίματος λάμπουν στο έδαφος και ψηλά απλώνεται ένας γαλάζιος ουρανός. Αφού εγκατέλειψε τις ακαδημαϊκές του σπουδές το 1908, ο Ντε Κίρικο ακολούθησε τον γερμανικό ύστερο ρομαντισμό στο Μόναχο αναζητώντας τον εσωτερικό του κόσμο.

Το τρομακτικό πρωϊνό, 1912

Ανησυχητικά ήρεμο, εκκωφαντικά ήσυχο – έτσι ο Ντε Κίρικο, πρόδρομος του σουρεαλισμού, ζωγράφισε αυτό το έρημο μέρος. Ο νεαρός καλλιτέχνης είχε μόλις φύγει από την Ιταλία στο Παρίσι πριν κάνει τη στρατιωτική του θητεία. Ο πίνακάς του κινείται μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας. Και φαίνεται περίεργα επίκαιρος: το λοκντάουν κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού δημιουργεί παρόμοια σενάρια.

Η χαρά του μελετητή, 1914

Αυτό το έργο είναι από την περίοδο του Ντε Κίρικο στο Παρίσι το 1912. Ο καλλιτέχνης συνδυάζει διαφορετικά πράγματα: γλυπτό, γυαλιά, ατμομηχανή, σημαίες που κυματίζουν στον αέρα. Πολλά είναι περίεργα: τα γυαλιά τεράστια, οι προοπτικές αλλόκοτες. Χωρίς αμφιβολία ο ζωγράφος δημιουργεί τη δική του μαγική πραγματικότητα. Με ένα κλικ του ποντικιού μπορείτε να επισκεφθείτε την έκθεση στο Αμβούργο.

Χωρίς τίτλο (Η κοιμισμένη Αριάδνη), 1912

Στο Παρίσι, ο Ντε Κίρικο έγινε φίλος με τον Γάλλο ποιητή Γκιγιόμ Απολινέρ. Και οι δύο μοιράστηκαν την αγάπη για την ποίηση, αλλά και μια μελαγχολία. Η κοιμισμένη Αριάδνη, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η σύζυγος του θεού Διονύσου, γοήτευε τον ζωγράφο. Σε αυτή τη γύψινη φιγούρα του 1912 προσέδωσε μια ποιητική διάσταση.

Η ανταμοιβή του μάντη, 1913

Σε αυτόν τον πίνακα ο καλλιτέχνης έβαλε την Αριάδνη του στη μέση ενός ερημικού μέρους. Από μια καμάρα βλέπει κανείς δύο φοίνικες. Ένα τρένο τρέχει. Οι εικόνες του Ντε Κίρικο είναι αινιγματικές. Ένα πράγμα είναι σίγουρο: ο καλλιτέχνης έζησε σε μια περίοδο αναταραχών. Ξέσπασε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και ακολούθησε η ισπανική γρίπη. Ο Ντε Κίρικο αναζητούσε επίσης απαντήσεις σε αυτές τις κρίσεις.

Ο μάντης, 1914/15

Ένα από τα πιο σημαντικά έργα του Ντε Κίρικο είναι “Ο μάντης” από το 1914/15, ένα έργο από την εποχή του καλλιτέχνη στο Παρίσι. Μια ανθρώπινη κούκλα κάθεται μπροστά από ένα καβαλέτο σε κεκλιμένο επίπεδο. Και αυτή η αποτύπωση είναι επίσης αινιγματική: Γιατί αυτή η παράλογη προοπτική; Ποια είναι αυτή η απρόσωπη φιγούρα; Είναι ο ίδιος ο καλλιτέχνης;

Η κατάκτηση του φιλοσόφου, 1914

Αγκινάρες βρίσκονται σε ένα βάθρο, ένα κανόνι προεξέχει, στο βάθος ένα ρολόι, μια καμινάδα καπνίζει και ένα τρένο. Η έκθεση στο Αμβούργο παρουσιάζει 35 από τα μεταφυσικά έργα του Ντε Κίρικο, μαζί με μια σειρά από αριστουργήματα σύγχρονών του καλλιτεχνών. Κατ’ αρχήν φωτογραφίες και κείμενα βοηθούν στην κατάνόηση του Ιταλού καλλιτέχνη.

Περίπου το 95 τοις εκατό όλων των μουσείων και εκθεσιακών χώρων παγκοσμίως επλήγη από τα μέτρα κατά τις πανδημίας, όπως αναφέρει η φθινοπωρινή έκθεση του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM). Η εικόνα και οι αντιδράσεις των εκθεσιακών κέντρων επί λοκντάουν δεν είναι βέβαια ενιαία παντού: Κάποιοι αναγκάστηκαν να προβούν σε μαζικές απολύσεις, ενώ κάποιοι άλλοι είχαν τα μέσα ώστε να επενδύσουν ακόμη περισσότερο στο ψηφιακό κομμάτι.

Κλειστά τα γερμανικά μουσεία και οι εκθεσιακοί χώροι

Η κρίση του κορωνοϊού έχει θέσει τα μουσεία και τους εκθεσιακούς χώρους και στη Γερμανία υπό τεράστια πίεση. Σύμφωνα με τις μέχρι τώρα αποφάσεις, όλοι οι χώροι θα παραμείνουν κλειστοί μέχρι και τις 14 Φεβρουαρίου – και όπως όλα δείχνουν δεν προβλέπεται να ανοίξουν σύντομα. «Για εμάς ήταν δεδομένο ότι θα κλείσουμε τον Νοέμβριο», δήλωσε η Σουζάνε Γκενσχάιμερ, διευθύντρια της Συλλογής Τέχνης NRW στο Ντίσελντορφ στην εφημερίδα Süddeutsche Zeitung. «Αλλά αν το λοκντάουν διαρκέσει περισσότερο, τότε θα πρέπει να δούμε λίγο διαφοροποιημένα το ζήτημα: Πού υπάρχουν στην κοινωνία μας χώροι, στους οποίους μπορεί κανείς να βρίσκεται τηρώντας τις αποστάσεις ασφαλείας; Θα μπορούσαμε να είμαστε η σανίδα σωτηρίας», υπογραμμίζει.

Άλλωστε διευθυντές μουσείων, εκθεσιακών χώρων, κινηματογράφων και καλλιτέχνες έχουν τοποθετηθεί ξεκάθαρα, υπενθυμίζοντας πως δεν έχουν υπάρξει μέχρι στιγμής κρούσματα, τα οποία να συνδέονται με πολιτιστικούς χώρους…

Ο Έκαρντ Κένε, πρόεδρος της γερμανικής Ένωσης Μουσείων

«Τα μουσεία είναι ασφαλή», υπογραμμίζει και η γερμανική Ένωση Μουσείων. Πολλοί είναι οι χώροι που, μετά από το πολύμηνο κλείσιμο, έχουν ξοδέψει όλoυς τους πόρους που είχαν αποταμιεύσει, εξηγεί ο πρόεδρος της Ένωσης Έκαρτ Κένε. Πολλοί μάλιστα είναι και οι χώροι που κινδυνεύουν με λουκέτο μετά το πέρας της πανδημίας, συμπληρώνει: «Με αφορμή την πανδημία πρέπει να γίνει ένας βασικός διάλογος σχετικά με το μέλλον των μουσείων».

Στο μεταξύ προσπαθούν να ασκήσουν πιέσεις στην πολιτική, επιδιώκοντας την έξοδό τους από το λοκντάουν με τρόπο που θα προσαρμοστεί στις ανάγκες των μέτρων κατά τις εξάπλωσης της πανδημίας. Με μία επιστολή έχουν ήδη απευθυνθεί στους αρμόδιους εκπρόσωπους, τόσο σε ομοσπονδιακό όσο και σε τοπικό επίπεδο. Η υπουργός Πολιτισμού Μόνικα Γκρίτερς (CDU) σε συνέντευξή της τοποθετήθηκε αφήνοντας το ενδεχόμενο ανοιχτό: Οι χώροι πολιτισμού ήταν οι πρώτοι που έκλεισαν κατά την πανδημία του κορωνοϊού, δεν θα έπρεπε να είναι και οι τελευταίοι που θα ανοίξουν.

• Στέφαν Ντέγκε
• Επιμέλεια: Χρύσα Βαχτσεβάνου
• Πηγή: www.dw.com