Η θάλασσα κι ένα Κυκλαδονήσι, με την ποπ-αρτ ματιά του Μπενουά Παρέ
Πηγή: https://www.paron.gr/2019/07/31/ekthesi-zografikis-oi-kyklades-me-tin-pop-art-matia-toy-mpenoya-pare/
ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΥΡΙΒΗΛΗΣ
Ελληνική θάλασσα
ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ στοχάζουμαι πως όταν κάποτε η Ελληνική Τέχνη θα μπορέσει να καταχτήσει τη συνείδηση της ιδιόμορφης υπόστασής της αυτό θα συμπέσει με την αισθητική και συναισθηματική κατανόηση του Ελληνικού τοπίου. Και δεν μπορώ να συλλάβω αυτή την κατανόηση χωρίς το βασικό ρόλο που παίζει στην ολοκληρωμένη σύνθεσή της η θάλασσα. Δεν μιλώ μόνο για το πλαστικό, το αρχιτεκτονικό ή το διακοσμητικό στοιχείο που μοιραία επηρεάζει την μορφή του καλλιτεχνικού έργου. Εννοώ ακόμα την ανταπόκριση την εσωτερική που υπάρχει μεταξύ του καλλιτέχνου και του τοπίου που τον περιβάλλει.
Το δέντρο, το βουνό και προπάντων η θάλασσα που εισχωρεί ώς τα φυλλοκάρδια της γης μας και εμποτίζει με το ρευστό, το παλινδρομικό, το στραφτερό και διαυγές πνεύμα της, τούτον τον παραθαλάσσιο λαό αποτελούν δυνάμεις που χωρίς να το καταλαβαίνουμε ενεργούν επεμβατικά, στη μορφή, στην εσωτερική σύσταση και τη σύνθεση του κάθε γνήσιου έργου τέχνης που έχει την ευλογημένη μοίρα να βρει την αρμονική ανταπόκρισή του στη συνείδηση του λαού, στον οποίον πρώτον και κύριον αποτείνονται, αφού τα έργα αυτά είναι η πιο νόμιμη έκφραση της ψυχής αυτού του λαού.
Το αιώνιο έργο του Ομήρου, δεν είναι μόνο ένα καταπληχτικό ποίημα της θάλασσας. Είναι ακόμα η ανταπόκριση της ψυχής της με την ψυχή των ηρώων του μεγάλου έπους της φυλής. Και ο ανθρωπομορφισμός της Ελληνικής μυθολογικής θρησκείας που απλώνεται σε όλα τα φαινόμενα του Ελληνικού τοπίου δεν είναι παρά αυτή η συνεχής και εγκάρδια ανταπόκριση της ψυχής του λαού που το κατοικεί με τα στοιχεία -τα στοιχειά- που το αποτελούν. Το παγανιστικό αυτό πνεύμα, που εμψυχώνει και μορφοποιεί θεϊστικά την ελληνική φύση, κινείται και δρα αδιάπτωτα μέσα στη δημιουργική φαντασία του λαού μας μετατοπισμένο με μεγάλη χάρη ώς μέσα στη σημερινή του θρησκεία και μέσα στη συγκαιρινή μυθολογία του.
Γι’ αυτό συχνά βρίσκουμαι σε απορία κάθε φορά που αντικρύζω ένα λογοτεχνικό έργο σύγχρονου συγγραφέα, που κινεί ψυχολογικά τη δράση των ηρώων του ερήμην του τοπίου που τους ζώνει, και που δεν μπορεί παρά να συμβάλλει στη διαμόρφωση του ψυχικού των κόσμου, στον τρόπο με τον οποίο σκέφτουνται, ονειροπολούν και ενεργούν. Το καταλαβαίνω αυτό στον πελώριο Ντοστογιέφσκι, που κατορθώνει να συγκλονίζει την ψυχή του ανθρώπου δίνοντάς μας τις πελώριες τοιχογραφίες του δράματος της ανθρώπινης ψυχής, ακόμα και χωρίς την ερμηνευτική μεσολάβηση του χώρου.
Αλλά εκεί πρόκειται για μιαν απέραντη έκταση, που απλώνεται σε κλίμακα δυσανάλογη προς τα ανθρώπινα μέτρα, και αυτή την άμορφη, την μονότονη και απάνθρωπη στέππα τη νιώθει μολαταύτα ο αναγνώστης του μεγάλου Ρώσου να καταπιέζει σαν ένας ασήκωτος βραχνάς τη μοίρα των ηρώων του, και να τους τσακίζει κάτω από το πελώριο βάρος της. Εκεί έχουμε την απειράριθμη μάζα των ανθρώπων κάτω από την απέραντη μάζα του τοπίου.
Εδώ όμως στην Ελλάδα δεν υπάρχει πουθενά το άμορφο φάντασμα της μάζας. Δεν υπάρχουν απάνθρωπα δάση, καταθλιπτικές στέππες, χιόνια που σαβανώνουν σχεδόν αδιάκοπα τη γη και την ανθρώπινη ψυχή. Εδώ όλα είναι στα μέτρα του ανθρώπου και όλα είναι αυτοδύναμα. Η μονάδα κυριαρχεί. Στο δέντρο, στο βουνό, στη θάλασσα. Κάθε δέντρο έχει το ξεχωριστό του περίγραμμα, την ιδιαίτερη έκφρασή του, το ατομικό σκέρτσο της μορφή και του δράματός του.
Και η θάλασσα η Ελληνική πουθενά δεν υποβάλλει το ατέρμονο, το απεριόριστο, το φανταστικό. Παντού το μάτι συναντά το πλαίσιό της και εκεί αναπαύεται. Ένα νησί, μια μακρινή ακρογιαλιά, ένας ορίζοντας τελειωμένος. Όλα αυτά καθορίζουν και χειραγωγούν το έργο της τέχνης με τον νόμο της ισορροπίας, του μέτρου και της διαύγειας, που κυριαρχεί και επιβάλλεται. Κάθε έργο που πάει να αγνοήσει αυτόν τον νόμο έχοντας υπόψη του ξενικά πρότυπα είναι νοθογέννητο, καταδικασμένο στην εξαφάνιση ή την αναπηρία.
Ανάμεσα σ’ όλους αυτούς τους δημιουργικούς παράγοντες, η θάλασσα όπως ήταν φυσικό, έπαιξε και εξακολουθεί να παίζει τον κυριαρχικό της ρόλο στη ζωή και στην τέχνη μας. Πάνω στα γαλάζια φύλλα των κυμάτων είναι γραμμένη όλη η ιστορία και η μοίρα της φυλής μας. Αναπνέουμε με το μεγάλο ρυθμό της αναπνοής της. Κάθε έργο τέχνης που δεν έρχεται να το δροσίσει έστω και από μακριά αυτή η φρέσκια και αρμυρή ανάσα, κάθε έργο που απομακρύνεται από τη θάλασσα, απομακρύνεται από την Ελλάδα, αφού η θάλασσα είναι η ψυχή και η πλατιά συνείδηση της Ελλάδας. Και ένα έργο τέχνης που προδίνει τον τόπο και το λαό που το γέννησε, προδίνει την παγκόσμια συνείδηση, που δεν ανέχεται τα νόθα κατασκευάσματα και αποζητά σε όλα τη σφραγίδα της γνησιότητας.
Ένας ξένος συγγραφέας ονόμασε την Ελληνική φυλή “βατράχους της Μεσογείου”. Υπήρξαν πραγματικά κάποτε κείνα τα ευτυχισμένα χρόνια, που οι Έλληνες είχαν τριγυρίξει όλα τα παράλιά της. Μα και σήμερα ακόμη οι ακρογιαλιές μας είναι οι πιο πλούσιες και οι πιο ποικίλες στη διαμόρφωσή τους. Ο πολυσύνθετος και πολύχρωμος βράχος της Ελλάδας σχεδόν δεν έχει άλλον προορισμό από του να συνθέτει ακρογιαλιές. Εισχωρεί προς τον πόντο, αποτραβιέται ώς τα έγκατα της ηπειρωτικής εσωχώρας, γίνεται κόρφος, γίνεται κάβος, αγκαλιά αμμουδερή, αραξοβόλι, δίαυλος. Και το νερό μπαινοβγαίνει και υποβάλλει το ρυθμό του και τα χρώματά του, και τις δροσερές φωνές του και το καπρίτσιο των φρισμένων λοφίων του.
Όταν πλησιάσει κανένας το στοιχείο της ελληνικής θάλασσας σύγκορμος, όταν το ντυθεί κατάσαρκα, τότε ευρίσκεται μπροστά σε μια αποκάλυψη: το ερωτικό στοιχείο που την εμψυχώνει. Διότι όσο και αν η ευτυχία της σάρκας είναι εκείνη που κυριαρχεί στη χαρά του νερού, τα στοιχεία που αποτελούν αυτή την έντονη χαρά δεν είναι μόνο αισθησιακά, ακριβώς έτσι όπως συμβαίνει με τον έρωτα.
Βέβαια δεν υπάρχει τίποτα πιο ερωτιάρικο από τη θάλασσα του ελληνικού καλοκαιριού. Είναι ένα γοητευτικό πλάσμα γεμάτο θηλυκότητα, που ξέρει όλα τα χάδια, τις γαλυφιές και τα νάζια, ακόμα και τα πιο εκζητημένα που περίτεχνα σοφίζεται ο έρωτας. Ψιθυρίζει μισά και πολυσήμαντα λόγια μέσα στο αυτί, γλυστράει στα εύκαμπτα δάχτυλά της με τις πιο ξαφνικές, με τις πιο τολμηρές και τις πιο απρόοπτες προσψαύσεις. Γαργαλάει, αγγίζει, γλύφει με χίλιες γλώσσες, φιλάει με όλα τα είδη των φιλιών, προσφέρεται και ξεφεύγει και πάλι ξανάρχεται, χαμογελά και προκαλεί και θυμώνει και παραδίνεται. Εισδύει παντού, περιβάλλει, αγκαλιάζει και κινεί τα κορμιά με τον εξαντλητικό ρυθμό του πόθου.
Είναι στιγμές που της αφήνεται κανένας αδρανής, παραδομένος στα άπειρα χέρια της χωρίς όρους, εγκαταλειμμένος στο έλεός της, χαμογελώντας από ευτυχισμένη κούραση και γκυκύτατην ήτταν. Όμως η χαρά του νερού δεν σταματά στη σάρκα. Όπως στον έρωτα, η πλήρης απόλαυση ολοκληρώνεται με το αισθητικό και το ψυχικό μέρος της. Εννοείται πως μιλώντας για το ιδεώδες κολύμπι δεν έχω υπόψη μου τις κοσμικές ακρογιαλιές με τα πλήθη που ασχημονούν και ασχημίζουν. Υπάρχει πολλή ασκήμια όπου εισβάλλει καταχτητικά το κοπάδι. Και οι κοσμικές ακρογιαλιές με τις μεγάλες συγκεντρώσεις τω ν ανθρώπων δίνουν την εντύπωση μπανιέρας με νερό μεταχειρισμένο. Είναι και πάλι κάτι παρόμοιο με τον έρωτα. Άλλοι προηγήθηκαν, άλλοι έπονται, και κάποιος εισπράττει.
Η ιδεώδης επαφή με τη θάλασσα γίνεται σε μιαν ακρογιαλιά διαυγή, που να εισχωρεί ώς μέσα σου το αίσθημα του καθαρού και του αγνού. Να μπορείς να μετράς ένα-ένα τα γαλάζια, τα ροδαλά βότσαλα του βυθού, και τα μικρά ψαράκια του γιαλού να μη σε νιώθουν παρείσακτον στα νερά τους. Τότε βρίσκεσαι ολόκληρος μέσα στο γαλάζιο. Το γαλάζιο τ’ ουρανού και το γαλάζιο του νερού. Αυτό το φωτεινό χρώμα, που είναι συγχρόνως αέρας και νερό και ουρανός και φως, σε κυριεύει ευφρόσυνα, σε διαπερνά. Και πρέπει να τ’ αφήσεις να σε διαπεράσει χωρίς αντίσταση, σαν να ήσουν ένα στοιχείο δικό της, ένα κρύσταλλο, σαν μια θαλάσσια ανεμώνη με διάφανα μέλη. Τότε χάνεται κάθε αίσθηση του υλικού σώματός σου. Τίποτα δεν βαραίνει, τίποτα δεν πιέζει, τίποτα δεν αντιδρά υλικά. Δεν είσαι πια παρά μια γαλάζια ιδέα χαρούμενη, φωτολουσμένη, που επιπλέει. Μια πράσινη κορδέλλα από χλωρό φύκι που ανέβηκε από το βυθό και αφέθηκε στα χέρια της θάλασσας, στα άπειρα νερένια της δάχτυλα, να πάει και να ‘ρχεται άσκοπα, ένα παιδιάτικο καραβάκι από πευκόφλουδο.
Αυτή είναι η δύναμη της ελληνικής θάλασσας. Μετουσιωτική δύναμη, εξαγνιστική, σαν τον μεγάλον έρωτα. Ο μεγάλος ηγέτης που θα μπορέσει πάντοτε να οδηγήσει ολόκληρη τη φυλή προς τη θάλασσα, θα είναι εκείνος που θα φέρει τη φυλή προς την αυτογνωσία της και την κατάχτηση της βιολογικής της συνείδησης. Δίκαια και επίκαιρα, η “Ελληνική Δημιουργία” ττης αφιέρωσε τούτο το πανηγυρικό της τεύχος.
- Πρώτη δημοσίευση: Ελληνική Δημιουργία (Διευθυντής: Σπύρος Μελάς). Τόμος δέκατος, τεύχος 106, 1 Ιουλίου – 15 Δεκεμβρίου 1952
____________________________________
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΚΙ ΕΔΩ:
Πηγή: timesnews.gr
