- Ι. ΚΑΙΡΟΦΥΛΑΣ
Δικαίως ένας κεντρικός δρόμος των Αθηνών στολίζεται με τ’ όνομα του Διδότου, γιατί λίγοι ξένοι αγάπηαν κσι υπηρέτησαν την Ελλάδα όσο ο διάσημος αυτός Γάλλος συγγραφεύς και εκδότης.
Ο Αμβρόσιος Φιρμίνος Διδότος [Ambroise Firmin Didot] γεννήθηκε στο Παρίσι το 1790 κι ήταν γιος του διάσημου εκδότη που εφεύρηκε τη στερεοτυπία. Νέος περιηγήθηκε ο πατέρας του την Ελλάδα κι έγινε ένας από τους πρώτους φιλέλληνες. Έτσι, όταν μεγάλωσε ο γιος του, θέλησε να του δώσει ελληνική μόρφωση κι εζήτησε από τον Κοραή να τον πάρει μαθητή του. Ο Κοραής, που πολλά χρόνια ζούσε στο Παρίσι, μολονότι δεν έδινε μαθήματα, εντούτοις δέχτηκε να πάρει μαζί του το νεαρό Αμβρόσιο σαν γραμματέα κι έτσι θα εδιδάσκετο τη νεοελληνική. Είναι θαυμάσιο το ακόλουθο γράμμα του Κοραή στον πατέρα του Αμβρόσιου:
Αν θέλετε η προσφορά να είναι αληθινή ευτυχία για το γιο σας και για με, πρέπει να την απογυμνώσετε από κάθε υλικόν συμφέρον. Δεν δίνω ούτε δέχομαι χρήματα. Θα πληρώσω το νέο Διδότο μ’ όλη τη διδασκαλία που είμαι ικανός κι ο νέος Διδότος θα πληρώσει αρκετά του Κοραή αν θέλει να έχει γι’ αυτόν την ίδια υπακοή που έχει στον πατέρα του.
Θα μου χρησιμεύσει ως γραμματεύς, εργασία τόσο μάλλον ωφέλιμη γι’ αυτόν, γιατί πρόκειται για εργασία στην αρχαία και νέα ελληνική.
Να ο πρώτος όρος που βάζω στην αποδοχή της προσφοράς σας. Ο δεύτερος και τελευταίος που θα βάλω, είναι φυσική συνέπεια του πρώτου. Όλαι αι απασχολήσεις μου, δηλαδή ό,τι φκιάνω, είτε στην ελληνική είτε σ’ άλλες γλώσσες, πρέπει να’ναι κάτι ιερόν· γι’ αυτό: Όπως εγώ δεν ανακατεύθηκα ποτέ σ’ ό,τι κάνουν οι άλλοι, έτσι κι εγώ επιθυμώ κανείς να μην ξέρει σε τι ασχολούμαι. Μόνος ο νεαρός Διδότος θα ξέρει τι κάνω και τι σκοπεύω να κάνω.
Από το 1808 λοιπόν άρχισε ο Διδότος να μορφώνεται σιμά στον Κοραή κι έπειτα από οκτώ χρόνια, αφού έμαθε στην εντέλεια τα νεοελληνικά, πραγματοποίησε το όνειρό του να επισκεφθεί την Ελλάδα. Τις εντυπώσεις του συγκέντρωσε σε τόμο με τον τίτλο: “Εντυπώσεις ταξιδίου εις την Ανατολή τα έτη 1816 και 1817”, όπου σε κάθε σελίδα ξεχύνεται άδολος ο φιλελληνισμός του.
Θαυμαστής του Ομήρου πήγε στο μέρος που ήταν άλλοτε η πόλις Τροία. Στα ερείπιά της συνάντησε τρεις νέους Έλληνες και τους έδειξε ένα αντίτυπο της Ιλιάδος και με λύπη του διηγείται ότι εκείνοι του απάντησαν ότι όχι μόνον δεν καταλάβαιναν το έργο, αλλά ούτε ήξεραν να διαβάσουν.
Θέλοντας να τελειοποιηθεί στην νεοελληνική πήγε στις Κυδωνίες, που φημίζονταν τότε για το Γυμνάσιό τους. Ο Κοραής του είχε χώσει συστατικό γράμμα για το διευθυντή του, τον περίφημο Θεόφιλο Καϊρη. κι έμεινε εκεί για πολλούς μήνες, ακολουθώντας μαθήματα. Στις ενυπώσεις του περιγράφει με θαυμασμό το ζήλο με τον οποίον οι σπουδαστές άκουγαν τους δασκάλους των και τους εσέβοντο.
Βρήκα, γράφει, στη μικρή αυτή παροικία των μορφωμένων νέων Ελλήνων πολλούς μαθητές που με την προτροπή μου επεχείρηαν να αναμορφώσουν την ελληνική γλώσσα, ξαναγυρίζοντας στην αρχαία. Ο ενθουσιασμός που προκάλεσε ο κανονισμός που ψηφίσαμε ξαπλώθηκε ακόμη και στα ονόματά μας Ιωάννης, Γεώργιος, Ιλαρίων, τα οποία μετατρέψαμε σε Ξενοφώντα, Αριστείδη, Θεμιστοκλή.
Οι νέοι μαζεύονταν σ’ ένα δωμάτιο του Γυμνασίου, διαβάζοντας τους αρχαίους συγγραφείς και αποστηθίζοντας την τραγωδία του Ευριπίδη Εκάβη, που παράστησαν σ’ ένα υπόγειο του Γυμνασίου. Οι πόρτες του υπόγειου αυτού θεάτρου ήσαν καλά κλεισμένες, από φόβο μήπως οι διαβάτες ιδούν τα ξύλινα όπλα που κρατούσαν οι ηθοποιοί, γιατί αυτό και μόνο έφτανε για να κλειστεί το Γυμνάσιο, όπως συνέβη τον πρασμένο χρόνο όταν οι Τούρκοι, βλέποντας ένα Γάλλο μουσικοδιδάσκαλο να κτυπά το ρυθμό με ένα ραβδί επέμεναν ότι τους έκανε στρατιωτική διδασκαλία, δύσκολα δε μπορούσαν να υποπτευθούν ότι αυτά υπόκρυπταν ττις πρώτες σπίθες πυρκαγιάς που θα ξεσπούσε σε λίγο.
Οι νέοι μαθητές των Κυδωνιών μαζεύονταν μακριά από την πόλη των Κυδωνιών στην κορυφή ερημικού λόφου κι εκεί τραγουδούσαν τη Μασσαλιώτια που σύνθεσε ο Ρήγας Φεραίος: “Δεύτε παίδες των Ελλήνων…”
***
Ποτισμένος με τόσες ελληνικές αναμνήσεις ο Διδότος, μόλις άρχισε η ελληνική Επανάσταση, πρωτοστάτησε στο “Φιλελληνικό Κομιτάτο” που συστήθηκε στο Παρίσι. Πρώτος αυτός επρότεινε να γίνει έρανος σ’ όλη τη Γαλλία να βοηθήσουν τους Έλληνες που πολεμούσαν για την ελευθερία τους, και δημοσίευσε τεύχος, στο οποίο εξυμνεί τον ηρωισμό των πολεμιστών μας. Κι έτσι συστήθηκε το “Φιλελληνικό Κομιτάτο”, στο οποίο έλαβαν μέρος οι διαπρεπέστεροι Γάλλοι. Κι ο Κοραής δεν έμεινε αδρανής, γιατί γράφει ο Διδότος γι’ αυτόν:
Ο Κοραής, του οποίου το όνομα και οι αρετές είναι γνωστές και εκτιμώνται σ’ όλη την Ευρώπη, έχει αναλάβει τη διανομή βοηθημάτων στους Έλληνες που είναι στο Παρίσι.
Την εποχή εκείνη οι κυβερνήσεις των Μεγάλων Δυνάμεων ήσαν κατά των επαναστατημένων Ελλήνων, γιατί εφοβούντο εξεγέρσεις και στις χώρες τους, ώστε δεν ήταν εύκολο το έργο του Φιλελληνικού Κομιτάτου. Γι’ αυτό έβαλαν επίτιμο πρόεδρο το γηραιό Γάλλο επίσκοπο και ελληνιστή Φενελόν, που κατόρθωσε να πάρει με το μέρος του Κομιτάτου τον κλήρο και το βασιλέα Κάρολο δέκατο. αλλά δεν τελειώνει εδώ η φιλελληνική δράση του Διδότου.
***
Εις τον φιλέλληνα γάλλο εκδότη οφείλεται η εγκατάσταση του πρώτου τυπογραφείου στην Ελλάδα. Όταν βρισκόταν ακόμη στις Κυδωνίες της Μικράς Ασίας, όπου ετελειοποιείτο στην ελληνική γλώσσα ο διευθυντής του εκεί περιφήμου Γυμνασίου Θεόφιλος Καϊρης του είχε εκφράσει την επιθυμία να ιδρυθεί στην Ελλάδα ένα τυπογραφείο, όπου να τυπώνονται τα διδακτικά βιβλία που τότε τυπώνονταν στη Βενετία και κόστιζαν ακριβά. Αλλά δεν έφτανε το τυπογραφείο. Έπρεπε να διδαχθούν και έλληνες τυπογράφοι. Δέχτηκε λοιπόν ο Διδότος να σταλεί στο τυπογραφείο του, στο Παρίσι, ο Κωνσταντίνος Τόμπρας, από τις Κυδωνίες, για να εκπαιδευτεί στην τυπογραφία. Ο νέος αυτός ήταν εξυπνότατος κι έμαθε όχι μόνον τη στοιχειοθέτηση, αλλά και το χύσιμο των στοιχείων και την εκτύπωση.
Στο διάστημα που εμορφώνετο στο Παρίσι, ο Τόμπρας ετύπωσε ένα μικρό βιβλίο, που έστειλε σε φίλους του στις Κυδωνίες, για να ιδούν τις προόδους του. Ο τίτλος του σπανιωτάτου αυτού βιβλίου είναι:
Επιστολή προς τον Εμμανουήλ Σαλτέλη συντεθείσα μεν παρά Γ. Κωστάκη Τυπάλδου, τυπωθείσα δε παρά Κωνσταντίνου Τόμπρα, Κυδωνιέως. Εξεδόθη εν Παρισίοις εν έτει 1818, κατά μήνα Ιούλιον, εν τη ελληνική τυπογραφία Αμβροσίου Φιρμίνου Διδότου.
Εις τον πρόλογόν του γράφει στον Σαλτέλη τα ακόλουθα:
Επιθυμών να γνωρίσης τας προόδους μου, μοι παρήγγειλες να σου στείλω εν ιδιοχείρως μου τυπωθέν δοκίμιον. Ότε ησθάνθην τον εαυτόν μου τρόπον τινά ικανόν, ευρέθην εις αμηχανίαν περί της εκλογής του υποκειμένου. Κατ’ ευτυχίαν όμως τότε ο ποτέ συμμαθητής μας και φίλος, ο ιατρός Τυπάλδος, μοι ενεχείρισε μιαν χειρόγραφον επιστολήν δια σε, αποκρινομένην είς τινας ερωτήσεις της ιδικής σου. Ομολογώ ότι μοι εφάνη δια πολλούς λόγους αξία τύπου, όχι μόνο διότι είδον βάσεις υγιούς φιλοσοφίας, αλλά διότι τα πάντα απέβλεπον εις την κοινωφελή και μετριόφρονα Σχολήν. Όθεν, αφού κατέπεισα τον συγγραφέα να προσθέση ολίγα τινά, τυπώσας αυτήν, σοι την στέλλω δια να ευχαριστήσω και τους φίλους.
Αφού τελειοποιήθηκε δυο χρόνια στην τέχνη, έφυγε για την Ελλάδα, φέρνοντας μαζί του ένα πιεστήριο κι ελληνικά στοιχεία, που έστερνε ο Διδότος δώρο στις Κυδωνίες. Μα το τυπογραφείο δεν ήταν τυχερό. Γιατί λίγον καιρό μετά την εγκατάστασή του, κι ενώ τύπωνε τη Γραμματική του καθηγητή Γρηγορίου Σαράφη, άρχισε η ελληνική επανάσταση και η ακμάζουσα αυτή ελληνική πόλις καταστράφηκε εντελώς από τους Τούρκους.
Ευτυχώς ο Τόμπρας κατόρθωσε όχι μόνον να ξεφύγει τη σφαγή, αλλά και να διασώσει το πιεστήριο και τα τυπογραφικά στοιχεία, με τα οποία κατέφυγε στην Πελοπόννησο.
Αμέσως παρουσιάστηκε στην Προσωρινή Κυβέρνηση της Ελλάδος και προσέφερε το τυπογραφείο και τις υπηρεσίες του. Κι ευθύς άρχισε να τυπώνει τα δελτία του στρατού ως και προκηρύξεις και διάφορα δημοσιεύματα της κυβερνήσεως. Επομένως το τυπογραφείο αυτό έφτασε σε κατάλληλη στιγμή και προσέφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στους επαναστατημένους Έλληνες.
***
Μόλις έμαθε την κήρυξη της επαναστάσεως ο Διδότος, ενθουσιασμένος και θέλοντας να συνδράμει τον αγώνα, έστειλε νέο πιεστήριο με στοιχεία στην προσωρινή Κυβέρνηση, η οποία το έστησε στην Ύδρα υπό την διεύθυνση του Τόμπρα, γιατί στο διάστημα αυτό το πρώτο τυπογραφείο που είχε φέρει μαζί του ο Τόμπρας είχε καταστραφεί από τις πολεμικές περιπέτειες. Στο δεύτερο αυτό τυπογραφείο άρχισε να τυπώνεται “Ο Φίλος του Λαού”, εφημερίδα της Ύδρας.
Και δεν ήταν αυτά τα μόνα δώρα του Διδότου στην Ελλάδα. Γιατί την εποχή του ταξιδίου του στην Ανατολή επισκέφθηκε και τη Χίο, όπου τον είχε συστήσει ο Κοραής στους Ράλληδες και Ροδοκανάκηδες. Την εποχή εκείνη η Χίος ήταν μεγάλο ελληνικό πνευματικό κέντρο. Τον παρακάλεσαν λοιπόν να εξοικονομήσει ένα τυπογραφείο και για τη Χίο. Ο Διδότος τους υποσχέθηκε να τους στείλει και γυρίζοντας στο Παρίσι δεν λησμόνησε την υπόσχεσή του, ώστε γρήγορα το τυπογραφείο έφτασε στη Χίο. Τα πρώτα που τυπώθηκαν ήταν ο εναρκτήριος λόγος που εξεφώνησε ο γυμνασιάρχης Βάμβας και η Γραμματική του ιδίου. Αλλά πολύ λίγο έζησε το τυπογραφείο, γιατί το 1822 ακολούθησε την άθλια τύχη της Χίου. Και μαζί του καταστράφηκε κι η βιβλιοθήκη της από δώδεκα χιλιάδες τόμους.
Κι άλλο τυπογραφείο κατά το διάστημα της επαναστάσεως εγκατέστησε στο Μεσολόγγι ο Διδότος. σ’ αυτό τυπώθηκαν διάφορα έντυπα, μεταξύ των οποίων και ο επικήδειος του Τρικούπη στο Μπάιρον. Όμοια τύχη με το τυπογραφείο Κυδωνιών και Χίου περίμενε κι αυτό κατά την περίφημη Έξοδο του Μεσολογγίου.
***
Κι όταν τελείωσε η επανάσταση και βλάστησε το δέντρο της Ελευθερίας στην αγαπημένη του Ελλάδα, ο Διδότος δεν την λησμόνησε. Στα τυπογραφικά του καταστήματα -τα πρώτα του Παρισιού την εποχή εκείνη- μορφώθηκαν οι πρώτοι έλληνες τυπογράφοι. Το 1830, κατά σύσταση του πρίγκιπα Μιχαήλ Σούτσου, ο Διδότος δέχτηκε τον Ανδρέα Κορομηλά, ο οποίος, αφού τελειοποιήθηκε στην τυπογραφική, γύρισε στην Αθήνα και με τη συνδρομή του Διδότου άνοιξε το πρώτο λαμπρό τυπογραφείο.
Από τα εργοστάσια του Διδότου προμηθεύτηκε η ελληνική κυβέρνηση και τα χρειώδη για το Εθνικό Τυπογραφείο.
Ο Αμβρόσιος Διδότος ήταν και συγγραφεύς· και έως σήμερα αποτελεί μοναδικό βοήθημα το ογκώδες γαλλικό έργο του: “Ο Άλδος Μανούτιος και ο Ελληνισμός στη Βενετία όπου συγκεντρώνει πολύτιμο άγνωστο υλικό για τους Έλληνες πρόσφυγες μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως στην πρωτεύουσα της Βενετικής Δημοκρατίας.
- Πρώτη δημοσίευση: Ελληνική Δημιουργία (Διευθυντής: Σπύρος Μελάς). Τόμος δέκατος, τεύχος 115, 15 Νοεμβρίου 1952
Πηγή: timesnews.gr
